Het gebruik van IJS door de eeuwen heen

Vandaag kreeg ik een mailtje van Willem van Vliet over een lezing, die op dinsdag 23 februari in de Leidse IJshal gehouden wordt.

Beste vrijwillig(st)er,

Graag nodigen wij jullie uit voor een lezing over "Het gebruik van IJS door de eeuwen heen".
De lezing wordt verzorgd in samenwerking met het Koninklijk Instituut van Ingenieurs (KIVI).
Spreker is Ing. Ernst Berends, de expert in Nederland op het gebied van IJS.

Datum : dinsdag 23 februari
Tijd : 19.30 uur- 22.00 uur
Plaats : vergaderzaal Schaatshal

In ons dagelijks leven zijn we erg afhankelijk geworden van de moderne technologie, dat beseffen we als de stroom uitvalt en er waterplassen onder de vrieskist ontstaan. We vragen ons dan af hoe de mens het ooit gerooid heeft zonder ijs als conserverings- en koelingsmiddelen.

Voordat er koelkasten en vrieskisten werden uitgevonden werd sneeuw en ijsblokken opgeslagen in putten, mijnschachten en zelf in ijshuizen voor gebruik het hele jaar rond. De Chinezen ontdekten al rond 1000 tot 800 vóór Chr. een methode om harde, natuurlijk gevormde ijsblokken uit de bergen of uit de nabije rivieren op te slaan. Door deze ijsblokken met de omgeving te isoleren met stro of door aarde konden de ijsblokken tot diep in de zomer benut worden. Het was overigens de Engelse koning Karel II die de ijskelders in Groot- Brittannië introduceerde rond 1680. In West-Europa werden tot aan de Eerste Wereldoorlog op diverse plaatsen ijskelders gebruikt. Hierin werden grote blokken natuurijs (uit de rivieren gezaagd) bewaard voor diverse doeleinden.

Tegenwoordig vormen deze voormalige ijskelders vaak een onderkomen voor vleermuizen. Deze ijskelders werden vaak gebouwd bij kastelen, abdijen, grote boerderijen, slachthuizen, brouwerijen, militaire kazernes etc. Deze waren niet alleen populair bij de betere standen vanwege het bewaren van voedsel, dranken en gerechten, maar ook voor medische doeleinden hadden dergelijke kelders nut, zowel voor de opslag van medicijnen als voor het koelen van patiënten.
Toen eind 1800 de mechanische koeling ontstond ging men daarmee eerst ijsblokken/staven vriezen en paste die toe zoals voorheen het natuurijs gebruikt werd. Daarna namen de koelinstallaties de taak van de ijsblokken over.

In de visserij en in natuurkundige onderzoekscentra heeft scherfijs trouwens nog steeds een zeer grote toepassing! Huishoud koel –en vrieskasten, grote koel- en vrieshuizen, processen worden nu rechtstreeks gekoeld eerst met de natuurlijke koudemiddelen SO2, CO2 en NH3. Du Pont introduceerde rond 1930 het chemische koudemiddel (Freon 12) en vele anderen volgden en verdwenen weer omdat steeds meer de schadelijk gevolgen daarvan duidelijk werden (zoals gat in ozonlaag en wrang genoeg smelten van de ijskappen).
Nu zitten we midden in de uitfasering ervan en passen we weer steeds meer de natuurlijke koudemiddelen toe. Het mechanisch vriezen van ijs gebeurt nu eigenlijk alleen nog voor luxe doeleinden> immers ijsblokjes in uw glas, heldere ijsblokken om prachtige ijsbeelden van te maken en dan natuurlijk kunstijs om onze nationale sport - het schaatsen- op te bedrijven. Wetenschappers houden zich nu bezig om dit zo snel mogelijk te maken.

De hele gedachtegang waarom een schaats kan glijden is totaal veranderd! De allereerste kunstijsbaan (1876) was er trouwens al 10 jaar eerder dan de eerste auto! In Nederland de eerste pas in 1934.
Laten we op "rijs” gaan door deze boeiende koude wereld in deze te warme winter!

Voor vrijwilligers van de IJshal is de toegang gratis, degenen die geen vrijwilliger zijn, betalen een bijdrage van 4 euro voor de consumpties.
Opgeven kan via een mailtje naar secretaris@schaatshalleiden.nl .