Daar de lezing was georganiseerd door het Koninklijke Instituut voor Ingenieurs mocht het geen verbazing wekken, dat veel technische details aan bod kwamen.
Het begon al met de constatering, dat water het wonderlijkste molecuul in het universum is. Doordat water bij 4 graden Celsius het grootste soortelijk gewicht heeft, komt ijs naar boven. Het is immers lichter dan water van 4 graden of iets kouder. Zodoende kunnen we schaatsen!
In vogelvlucht passeerde het gebruik van ijs als koelmiddel de revue. Vanaf de Chinezen in 1000 voor Christus tot de Eskimo's, die 60 woorden voor ijs kennen, maar ook 50 voor sneeuw.
In het Nederlands bestaan trouwens heel wat woorden voor ijs. IJVL-lid Max Dohle verzamelde er heel wat in zijn schaatsalfabet in "Over één nacht ijs".
In de negentiende eeuw was export van ijs een heuse bedrijfstak in Noord-Amerika en Noorwegen. Het werd tot aan India en Australië toe verscheept. Met de uitvinding van de mechanische koeling begon de neergang van het wegzagen en uitvoeren van natuurijs voor koelingsdoeleinden.
Ooit beseft dat de kunstijsbaan er eerder was dan de auto? Volgens de literatuur moet een baantje in de Londense wijk Chelsea in 1876 de eerste zijn geweest. Men moest toen nog tien jaar wachten op de eerste auto van Benz!
Parijs bleef niet achter, zoals uit bovenstaand affiche blijkt. En waar bleef Nederland met zijn eeuwenlange schaatstraditie?
Het zou tot 1934 duren, voor de eerste kunstijsbaan aan de Linnaeusstraat in Amsterdam verrees bij het Sportfondsenbad. In de jaren daarna volgde Den Haag met de HOKIJ-hal en een jaar later Tilburg.
Er zijn 3 soorten koeling gebruikt: SO2, het giftige en naar rotte eieren ruikende zwaveldioxide, het reukloze CO2, bekend en berucht als broeikasgas. Dit reukloze gas kan in grote concentraties als een sluipmoordenaar werken.
Tenslotte is er NH3 oftewel ammoniak. Dit is het meest gebruikte klassieke koelmiddel, dat ook in de IJshal aan de Vondellaan wordt gebruikt. Een lekkage ruik je gegarandeerd! Volgens de huidige regelgeving mag het niet meer direct gebruikt worden in de buizen in het beton, maar alleen in de vriesmachines. Ammoniak koelt zodoende indirect het pekel in de buizen.
Er is ook geëxperimenteerd met folie, waarop water lag, dat gekoeld werd door de koelvloeistof onder het folie. Het ging goed tot er een scheurtje kwam in de folie. Met de hedendaagse veel sterkere folie kan die voor toekomstige kunstijsbanen een goedkoper alternatief worden door de rechtstreekse koeling.
IJsmoleculen gedragen zich trouwens als een bak met knikkers. Je hebt de minste glijweerstand bij 7 graden vorst.
In 1961 werd de Jaap Edenbaan geopend, de eerste 400-meterbaan in Nederland. De koelbuizen werden op het beton gelegd, waardoor je ribbeltjesijs kreeg.
Dit ijs wordt ook wel wasbordijs genoemd.
Bij de renovatie van de Jaap Edenbaan verdween dit fenomeen. Wie wasbordijs wil ervaren, die kan bij temperaturen boven de 5 graden prima terecht op Flevonice in Biddinghuizen.
Heel anders gaat het er aan toe in "Thialf", waar bij de renovatie op de 400-meterbaan het niveauverschil maximaal 2 millimeter bedraagt. In Leiden mag het niveauverschil dan iets meer bedragen, het ontwerp van de Ton Menkenbaan uit 1976 heeft navolging gekregen in Dordrecht, Rotterdam, Enschede en Leeuwarden.
De Menkenbaan is de enige, die nog steeds bestaat. In de andere steden is de 200-meterbaan op een of andere manier vervangen. Vorig jaar opende de Elfstedenhal in Leeuwarden haar poorten.
Hoe het ook zij, de voormalige Menkenbaan voldoet geheel aan het principe, dat hoe langer je de levensduur weet te rekken, hoe goedkoper het wordt. Met het regiment vrijwilligers is de Leidse IJshal met afstand de goedkoopste kunstijsbaan van Nederland. Met keihard en spiegelglad ijs!
Naschrift: het verslag van het KIVI Regio Leiden.
Geen opmerkingen:
Een reactie posten